به گزارش خبرگزاری مهر، جلسه سوم و پایانی از سلسله نشستهای بررسی تأثیر فتح ایران در شکل گیری تمدن اسلامی با ارائه محمد باغستانی مدیر گروه و عضو هیأت علمی گروه هنر و تمدن اسلامی پژوهشکده اسلام تمدنی در مدرسه علمیه جعفریه برگزار شد.
در ابتدای این نشست، باغستانی به شبهه حضور حسنین (علیهما السلام) در فتح طبرستان پرداخته و گفت: یکی از شبهات مطرح شده پیرامون فتح ایران، بحث حضور حسنین علیهما السلام و مشارکت آنان در فتح طبرستان است. این مطلب از جمله مواردی است که جریان‌های ملی گرا سعی می‌کنند، آن را در کنار کشتار ایرانیان توسط مسلمانان یاد می‌کنند تا حسنین علیهما السلام را همراه و موافق این کشتار قلمداد کنند.
وی افزود: برای بررسی صحت این مطلب ابتدا باید به منابع تاریخی مراجعه کرد. در پژوهش‌های تاریخی بایستی کهن‌ترین منابع که از لحاظ زمانی به واقعه مورد نظر نزدیک هستند مورد بررسی قرار بگیرند. چندین منبع تاریخی ماجرای حضور حسنین علیهما السلام را در فتح طبرستان آورده‌اند و بیان کردند که این دو امام در سال ۲۹ یا ۳۰ و ۳۱ هجری و در دوران خلافت عثمان، تحت فرماندهی سعید بن عاص در لشکر کشی به طبرستان حضور داشتند.
این پژوهشگر تصریح کرد: فتوح البلدان اثر بلاذری (د. ۲۷۹ ق) بلاذری در گزارش خود به سلسله سندی که این گزارش را از آن طریق روایت کرده اشاره نمی‌کند. علاوه بر آن صرفاً به بحث حضور حسنین علیهما السلام اشاره کرده و چنین می‌گوید که «گفته شده حسنین هم در این لشکر حضور داشتند». بلاذری در این روایت با استفاده از فعل مجهول «یقال» به این حضور اشاره کرده اما جزئیات دیگری را نقل نکرده است. تاریخ طبری (د. ۳۱۰) طبری در گزارشی که از فتح طبرستان آورده و به حضور این دو امام اشاره دارد، اگر چه سلسله سند را نقل می‌کند امام این سلسله سند به علی بن مجاهد می‌رسد که این فرد در منابع حدیثی اهل سنت به کذب و دروغگویی معروف بوده است. بنابراین گزارش طبری اعتبار نداشته و مخدوش است. چندین سطر بعد وقتی طبری روایتی دیگر از فتح طبرستان می‌آورد نام حسنین علیهما السلام را ذکر نمی‌کند که این روایت با روایت قبلی تناقض دارد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تصریح کرد: البلدان ابن فقیه (د. ۳۴۰). از آنجایی که ابن فقیه اکثر مطالب کتاب خود را از بلاذری نقل کرده بدون اینکه نام او را ذکر کند، همان اشکالی که به بلاذری وارد است، به او هم وارد می‌شود. تاریخ طبرستان ابن اسفندیار (قرن ۷) وی نیز روایت خود را درباره فتح طبرستان بدون سلسله سند آورده است. بنا براین با توجه به فاصله زمانی بسیار میان مؤلف و زمان وقوع حادثه و عدم ذکر سند، اعتبار این گزارش نیست خدعه دار است. در دوره معاصر زین العابدین رهنما در کتاب تاریخ زندگانی امام حسین علیه السلام به شرکت حسنین علیهما السلام در این فتح اشاره کرده اما می‌آورد که ایشان به دلیل رفتارهای خلاف و عهدشکنی که از سعید بن عاص دیدند، لشکر را ترک کرده و به مدینه بازگشتند و گزارش عهدشکنی سعید را به امیرالمومنین علی (علیه السلام) داده و ایشان نیز به عثمان اعتراض کرد.
وی اضافه کرد: با این حال این گزارش رهنما نیز سند تاریخی ندارد اما ملی گراها به آن ارجاع داده ولی فقط قسمت اول روایت را آورده‌اند که آن مربوط به عهد شکنی سعید بن عاص و کشتن نگهبانان قلعه است اما به اعتراض حسنین (علیهما السلام) نسبت به این جنایت نمی‌پردازند!!! از نظر سیره عملی امیرالمومنین علی (علیه السلام) نیز مسلم است که ایشان در هیچیک از فتوحات حضور نداشتند و خیلی بعید است که به حسنین اجازه داده باشند که در فتوحات شرکت کنند، چون در صورت حضور ایشان، خلفا می‌توانستند از این حضور در جهت کسب مشروعیت برای رفتار خود استفاده کنند.
این محقق و نویسنده کشورمان گفت: از سویی دیگر علی علیه السلام نسبت به حفظ جان حسنین (علیهما السلام) اهتمام داشتند که این مهم در جنگ صفین به وضوح قابل مشاهده بود. علاوه بر آن سعید بن عاص یکی از امویان است و مخالفت امام علی علیه السلام با آنها روشن و آشکار است و دلیلی نداد تا فرزندان خود را تحت فرماندهی او به طبرستان اعزام کند. تأثیر فتح ایران در شکل گیری تمدن اسلامی فتح ایران از لحاظ مباحث تمدنی گامی رو به جلو برای پیدایش تمدن جهانی اسلام بود.
شایان ذکر است که منظور از تمدن اسلامی، سازگاری مطلق همه چیز با متن اسلام نیست بلکه این سازگاری به طور نسبی بوده است. پس از فتح ایران، قلمرو گسترده این امپراتوری نیز به حوزه مدیریت اعراب مسلمان افزوده شد. برای ادای قلمرو وسیع ایران، اگر چه حکومت ساسانی از بین رفت اما نظام اداری آن کاملاً بر جای خود محفوظ ماند و به همان سبک دوره ساسانیان اداره شد. این نظام اداری ایرانیان سطح مدیریت اسلامی را بالا برد.
باغستانی تصریح کرد: زبان عربی در آغاز زبانی بومی بود که با نزول قرآن به زبان دین تبدیل شد. با گسترش اسلام و خصوصاً در ایران، ایرانیان نو مسلمان می‌خواستند با قرآن آشنا شوند، حتی یکی از دلایلی که موجب جمع آوری قرآن شد، ترس ورود لحن‌های ایرانی به زبان عربی بود. البته قرآنی که توسط امیرالمومنین علی (علیه السلام) جمع آوری شد در جای خود محفوظ و بسیار مورد احترام است. بنابراین مسلمانان وقتی دریافتند که نمی‌توانند ایران را اداره کنند به دهقانان (استانداران) گفتند که اگر اسلام بیاورید یا جزیه بدهید بر سر مناصب حکومتی خود ابقاء خواهید شد.
وی گفت: از سویی دیگر نظام خراج ساسانی پذیرفته شد مگر مواردی که خلاف عدالت بود. برخلاف شبهاتی که از کتابسوزی اعراب در ایران گفته می‌شود، میراث علمی ایران قبل از اسلام حفظ و به عربی ترجمه شد. بزرگترین میراث علمی ایران قبل از اسلام بیمارستان جندی شاپور بود که در دوره اسلامی نیز همچنان فعال و دانشمندان و پزشکان آن مورد احترام بودند. آثار علمی که در این مرکز پدید آمده بود به عربی ترجمه شد. از طرفی دیگر از آنجایی که در دوران حکومت ساسانی، علم انحصاری و در اختیار طبقه اشراف بود، ورود اسلام به ایران و تأکید آموزه‌های اسلامی بر علم آموزی، باعث شد تا طبقات مختلف مردم ایران به علم آموزی روی بیاورند.
نظر شما